ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 6، شهریور 1402 ، شماره پی در پی 88

بررسی اشعار سیمین بهبهانی بر اساس نظریۀ اضطراب تأثیر و بدخوانی خلاقانۀ هارولد بلوم

صفحه (145 - 168)
آزاده کیانی ، زهرا سلیمانی (نویسنده مسئول)، محمدعلی شفایی (آبان)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: بررسی نظریه های ادبی در ادبیات فارسی، بویژه شعر، همواره از تازگی برخوردار بوده است. شعر فارسی بی‌تردید قابلیت بررسی و تطبیق با نظریه های مدرن را داراست. نظریۀ «اضطراب تأثیر» و در پی آن «بدخوانی خلاق» از هارولد بلوم (Harold bloom) نظریه پرداز و منتقد معروف امریکایی که در زمینۀ شعر مطرح شده و بر رابطۀ دیالکتیک بین شاعران و ارتباط ستیزه جویانۀ شاعران متأخر با شاعران گذشته تأکید دارد، با شعر فارسی بویژه شعر معاصر ارتباطی قوی دارد. اشعار سیمین بهبهانی بعنوان یکی از اصلیترین شاعران نوگرا و متفاوت‌اندیش معاصر در عناصری چون زبان، ساختار و معنا با این نظریه ها کاملاً قابل ‌بررسی است. هدف نگارنده در این مقاله، اثبات تطبیق اشعار بهبهانی با نظریۀ بلوم است که در سطوح زبان، ساختار و معنا بررسی خواهد شد.

روش مطالعه: روش مطالعه در این پژوهش تحلیلی-توصیفی است.

یافته ها: نظریۀ اضطراب از تأثیر و بدخوانی خلاق مستقیماً در باب شعر ارائه شده و درصدد بیان و اثبات موضعگیریهای آگاهانۀ شاعران جدید در برابر شاعران قدیم است. این موضعگیریها موجب تولد شیوه و سبکی جدید میشود که ضمن برخورداری از زبان و فضای اشعار گذشتگان، راهی نو و متفاوت را رقم میزند. نظریه های بلوم دقیقاً و کاملاً در اشعار بهبهانی مصداق داشته و قابل بررسی و تطبیق است.

نتیجه گیری: هر دو نظریۀ هارولد بلوم در اشعار سیمین بهبهانی قابل تعمیم و بررسی است. نویسنده با بیان و معرفی کامل نظریه ها و ارائۀ نمونه های قابل ‌توجهی از اشعار شاعر، انطباق آنها را به خوبی و بطور مستند نشان داده است.

کلمات کلیدی
نظریه , اضطراب تأثیر , بدخوانی خلاقانه , هارولد بلوم , سیمین بهبهانی.

• آرین پور، یحیی، (1382)، از صبا تا نیما، چاپ هشتم، تهران: زوار.
• بارانی، محمد، (1382)، «کارکرد ادبی زبان و گونه های آن»، مجلۀ فرهنگ، تهران، شمارۀ 46، ص 57.
• باقری، مهری، (1370)، مقدمات زبانشناسی، تهران: دانشگاه پیام نور.
• بلوم، هارولد، (1386)، «شکستن فرم در زیباشناختی»، ترجمۀ آریان امیراحمدی، زیباشناخت، شمارۀ 16، صص 272-259.
• بلوم، هارولد، (1391)، نبوغ، ترجمۀ محبوبه مهاجر، تهران: هرمس.
• بهبهانی، سیمین، (1382)، مجموعه اشعار، تهران: آگاه.
• پین، مایکل، (1386)، فرهنگ اندیشۀ انتقادی از روشنگری تا پسامدرنیته، ترجمۀ پیام یزدانخواه، جلد 3، تهران: نشر مرکز.
• تزونان، تودروف، (1379)، بوطیقای ساختارگرا، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه.
• حقوقی، محمد، (1381)، «غزل سیمین»، کارنامه، شمارۀ 30، ص .91
• رزمجو، حسین، (1369)، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی.
• سبزیان، سعید، و کزازی، میر جلال الدین، (1388)، فرهنگ نظریه و نقد ادبی، تهران: مروارید.
• سرامی، قدمعلی، (1399)، باز هم اندر خم یک کوچه ایم، تهران: ترفند.
• سعدی، مصلح الدین (1383)، کلیات، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: روزنه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1381)، موسیقی شعر، تهران: آگه.
• صفوی، کوروش، (1370)، از زبانشناسی به ادبیات، جلد یک، تهران: چشمه.
• فرانک، برونو، (1384)، فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: ناهید.
• فردوسی، ابوالقاسم (1373)، غمنامۀ رستم و سهراب، به کوشش جعفر شعار، تهران: قطره.
• کوش، سیلنا، (1396)، اصول و مبانی تحلیل متون ادبی، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: مروارید.
• لوسین، گلدمن، (1382)، نقد تکوینی، ترجمۀ محمدتقی غیاثی، تهران: آگاه.
• مکاریک، ایرناریما، (1385)، دانشنامۀ نظریه های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، جلد 2، تهران: آگه.
• میهن خواه، زهرا، (1377)، راهنمای رویکردهای نقد ادبی، تهران: اطلاعات.
• نصری، عبدالله، (1381)، راز متن، تهران: آفتاب توسعه.